Het lukt het kabinet niet om een toezichthoudende instantie aan te wijzen voor de uitzendbranche. Malafide uitzendbazen blijven voorlopig buiten schot – tot frustratie van gemeenten als het Gelderse Tiel. Daar zijn ze helemaal klaar met het Haagse beleid dat ondernemers vrij baan geeft om arbeidsmigranten naar Nederland te halen.
Dit stuk in 1 minuut
Wat is het nieuws?
- Wethouders en Kamerleden zijn gefrustreerd over uitstel van een wet tegen malafide uitzendbureaus. Eddy van Hijum, de minister van Sociale Zaken, slaagt er niet in een instantie aan te wijzen die toezicht houdt op de uitzendbranche.
- De urgentie bij de minister en in de Tweede Kamer is hoog, maar bij ambtenaren heerst koudwatervrees voor het opzetten van een nieuwe toezichthoudende organisatie, blijkt uit stukken die naar de Tweede Kamer zijn gestuurd.
- De Algemene Bond Uitzendondernemers (ABU) lobbyt al jarenlang voor ‘zorgvuldigheid’ bij invoering van de nieuwe wet en reageert met instemming op het uitstel. Coalitiepartijen VVD en NSC zeggen de minister om opheldering te zullen vragen.
Waarom is dit relevant?
- Arbeidsmigranten worden op grote schaal uitgebuit door malafide uitzendbazen, blijkt uit een reeks onderzoeken. Daardoor groeien de problemen met afgedankte arbeidskrachten: woonwijken verloederen en in parken en op speelpleintjes duiken steeds vaker dakloze buitenlanders op.
- Dat aan die misstanden ‘met urgentie’ een eind moet komen, vinden zowel het kabinet als de oppositie. Desondanks lukt het de minister niet om door te pakken met een wet die de uitzendbranche kan beteugelen.
Lees verder
Was dit kader nuttig?
Zijn we blij mee!
Balen!
Vertel ons wat beter kan:
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en krijg een maand gratis Follow the Money.
Schrijf je hier in
Dat er arbeidsmigranten dood in een parkje worden gevonden, zoals eerder deze maand in Rotterdam, of dat ze na ontslag op staande voet opvallend vaak zonder geld en onderdak op straat belanden, kun je makkelijk over het hoofd zien. In de media is de door het kabinet uitgeroepen ‘asielcrisis’ vaak dominant.
Toch zijn het niet de asielzoekers die de samenleving ontwrichten. Gemeenten worstelen eerder met de effecten van arbeidsmigratie, voornamelijk omdat sommige uitzendbureaus misbruik maken van kwetsbare buitenlanders.
Door ze niet of nauwelijks voor hun werk te betalen, en door ze soms met tientallen tegelijk onder te brengen in totaal verwaarloosde huizen. En vaak dus door ze zonder pardon ook weer op straat te zetten, waar ze dakloos, berooid en niet zelden verslaafd rondzwerven.
Het rapport Gematigde groei van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 stelde in januari van dit jaar dat in steden en dorpen zorg, onderwijs en sociale voorzieningen steeds meer onder druk komen.
Een koffer en een schoen
Zoals in Tiel in Gelderland, waar wethouder Remco Dijkstra (VVD) Follow the Money meeneemt naar een strookje groen tussen de snelweg A15 en een talud langs het spoor. Dit noemen we ‘het bosje van schaamte’, zegt Dijkstra, wijzend naar een hoopje bomen en plastic zakjes met etensresten, een koffer, een schoen aan een tak.
Een paar honderd meter verderop staat een tentje met een paar matrassen en een fiets, goed zichtbaar omdat de bladeren zijn gevallen. Er is alleen niemand te zien.
‘Normaal bivakkeren hier dakloze arbeidsmigranten, die hun werk en huisvesting zijn verloren en nergens meer heen kunnen. Nu het winter wordt, werken we uit alle macht aan extra opvang om ze een warme plek te geven,’ legt de wethouder uit. Tiel telt 42 duizend zielen van wie er 4000 werken als arbeidsmigrant.
‘In Den Haag voelen ze de urgentie niet, maar de problemen spelen nu, vandaag en hier’
Niet voor niets pleiten hij en collega’s van veel andere gemeenten al jarenlang voor strengere regels voor de bijna 19 duizend uitzendbureaus in Nederland, en voor betere huisvesting en informatievoorziening voor internationale werknemers.
Hun hoop was gevestigd op de Wet toelating terbeschikkingstelling van arbeidskrachten (Wtta), die eerst zou ingaan in 2025 en daarna in 2026.
Maar eind oktober hoorden ze van Eddy van Hijum (NSC), de nieuwe minister van Sociale Zaken, dat invoering van die wet nog langer wordt uitgesteld. Voor onbepaalde tijd, zo bleek uit een brief die hij afgelopen week naar de Tweede Kamer stuurde.
De reden: hij krijgt het niet voor elkaar om voor de uitzendbranche een toezichthoudende instantie op te tuigen. Van Hijum heeft meer tijd nodig: ‘Om misstanden structureel aan te pakken, moet ik nu kiezen voor zorgvuldigheid boven snelheid.’
Ideale uitvalsbasis
Dijkstra is teleurgesteld: ‘In Den Haag voelen ze de urgentie niet. Natuurlijk wil je alles zorgvuldig doen, maar de problemen spelen nu, vandaag en hier.’
Tiel, bekend van Flipje van de Betuwe, ligt tussen de rivieren de Waal en de Linge. De arbeidsmigranten wonen er in huizen die vroeger in bezit waren van woningcorporaties. Eigenaren van uitzendbureaus hebben die massaal opgekocht en ‘verkamerd’ voor de verhuur aan Polen, Bulgaren en Roemenen.
Tiel is net als hotspots Rotterdam, Den Haag, Zaandam en Venlo aantrekkelijk voor arbeidsmigranten: de stad is centraal gelegen en de huizen zijn relatief goedkoop.
Dossier
Migratie
Follow the Money verkent de wereld van arbeids- en kennismigranten, vluchtelingen en asielzoekers. We kijken naar verdichtsels en verzinsels, en beoordelen beleid op zijn merites.
Bekijk artikelen
‘Voor uitzendbureaus is Tiel een ideale uitvalsbasis, veel van de migranten werken in het Westland, bij distributiecentra in het hele land of in slachthuizen, maar niet hier,’ zegt Dijkstra, jarenlang Kamerlid en sinds twee jaar wethouder.
In september stuurde hij een brandbrief naar de Tweede Kamer, het kabinet, de Europese Commissie en het Europees parlement. Zijn gemeente is de overlast van rondzwervende arbeidsmigranten zat en wil dat malafide uitzendbureaus worden aangepakt.
Certificering
Het steekt gemeenten als Tiel dat hun inwoners met de brokken zitten van een landelijke overheid die ondernemers vrij baan geeft om arbeidskrachten naar Nederland te halen (nu al bijna een miljoen) en bedrijfstakken als de uitzendbranche zichzelf laat reguleren.
Het is vier jaar geleden dat het Aanjaagteam Arbeidsmigratie onder leiding van Emile Roemer een reeks aanbevelingen deed om uitbuiting van arbeidsmigranten tegen te gaan.
Roemer pleitte toen vooral voor een verplicht certificeringsproces voor uitzendbureaus, en een boete voor bedrijven die in zee gaan met bureaus zonder een certificaat van goedkeuring.
‘We hebben wetten nodig, er zijn te veel uitzendondernemers die de zaak besodemieteren’
De opeenvolgende kabinetten-Rutte en het huidige kabinet-Schoof omarmden die conclusies. Het voorstel voor de (nu uitgestelde) Wet toelating terbeschikkingstelling van arbeidskrachten maakt veel van Roemers aanbevelingen concreet.
Zo komen uitzendbureaus onder toezicht van de minister van Sociale Zaken en moeten ze zich onderwerpen aan een certificeringsprocedure.
Inlenende bedrijven – denk aan bloemen- en groentetelers in het Westland, vleesverwerkers en distributiecentra – krijgen in de toekomst boetes als ze werken met niet-gecertificeerde uitzendbureaus. De Arbeidsinspectie ontvangt extra geld en rekruteerde vooruitlopend op de nieuwe wet al extra inspecteurs, juristen en analisten.
Nieuw is ook dat bestuurders een Verklaring omtrent het gedrag (VOG) moeten overleggen en dat ze een ‘financiële zekerheidsstelling’ van 100.000 euro moeten deponeren. Die waarborgsom is om te voorkomen dat ‘een malafide uitlener lonen, premies, belastingen en boetes onbetaald laat en zich zodoende verrijkt ten koste van zijn arbeidskrachten en/of de Staat,’ schreef Karien van Gennip, de vorige minister van Sociale Zaken, in een toelichting bij het wetsvoorstel.
Lasten voor de samenleving
Roy Bouten, wethouder in Horst aan de Maas, een andere hotspot voor arbeidsmigranten, is net zo bezorgd als zijn collega in Tiel: ‘Ik voel frustratie, weer vertraging! Alle partijen roepen dat het zo’n probleem is en vervolgens gebeurt er niets. We hebben wetten nodig, er zijn te veel uitzendondernemers die de zaak besodemieteren, de goeden niet te na gesproken.’
Kookgerei in het tentenkamp langs de A15 in de omgeving van Tiel. © Marcel van den Bergh/ANP
‘Stevige regulering van de uitzendsector kan niet langer wachten,’ zegt ook wethouder Martijn Balster van Den Haag, een stad met 55 duizend arbeidsmigranten. ‘Het is zaak dat het kabinet alles in het werk stelt om de noodzakelijke regels zo snel mogelijk door te voeren. Zo lang de lusten voor de werkgevers zijn en de lasten op de samenleving worden afgewenteld, blijft de problematiek veel gemeenten over de schoenen lopen.’
‘Ik wil van de minister weten wat we wél kunnen doen op korte termijn’
In de Tweede Kamer reageren oppositie- én coalitiepartijen eveneens geïrriteerd op het uitstel door minister Van Hijum.
Tjebbe van Oostenbruggen, woordvoerder sociale zaken voor het Nieuw Sociaal Contract, is ‘niet blij’ met de brief van zijn partijgenoot. ‘Ik hoop echt dat het ministerie met gezwinde spoed een alternatieve oplossing vindt.’
Thierry Aartsen (VVD) is ‘zwaar teleurgesteld’ en spreekt van ‘een grote domper’. ‘De wet is instrument nummer 1 om de misstanden rondom arbeidsmigratie aan te pakken. Het is balen dat dit nu op de lange baan gaat. Ik wil van de minister weten waarom de uitvoering zo stroperig verloopt en ook wat we wél kunnen doen op korte termijn.’
Mariëtte Patijn (PvdA-GroenLinks) is woedend, zegt ze. ‘Van deze wet wordt terecht heel veel verwacht. Dit is het enige concrete resultaat van jarenlang praten. Elke dag worden mensen uitgebuit, dat gaat gewoon door. En dan nu uitstel? Voor je het weet is deze wet pas operationeel in 2029. Ik vind het intens triest.’
Hete aardappel
Hoe kan het dat een kabinet dat topprioriteit geeft aan ‘grip op migratie’ een kant-en-klaar wetsvoorstel op de lange baan schuift?
Een onthullend inkijkje geven de stukken die de minister afgelopen week naar de Kamer stuurde: niemand voelt zich geroepen om verantwoordelijkheid te nemen voor het toezicht op de uitzendbranche.
Uit de Kamerbrief en de onderliggende documenten rijst het beeld van ambtenaren die die taak als een hete aardappel naar elkaar doorschuiven – ook al gebruikt Van Hijum maar liefst vier keer het woord ‘urgentie’.
Justis deed er bijna twee jaar over om vast te stellen dat ze de rol van toezichthouder maar ten dele kan en wil uitvoeren
Zo deden ambtenaren van Justis, de screeningsautoriteit van het ministerie van Justitie en Veiligheid, er bijna twee jaar over om vast te stellen dat ze de rol van toezichthouder maar ten dele kan en wil uitvoeren. Justis verleent namens de overheid VOG’s en doet onderzoeken in het kader van de wet Bibob – een vergelijkbare rol voor uitzendbureaus leek logisch.
Maar al in oktober 2022 geeft Justis te kennen veel bedenkingen te hebben. ´Vanwege de complexiteit´ is weliswaar een ‘breed projectteam’ opgezet, een stuurgroep, regiegroep én klankbordgroep. Maar aan het eind van het liedje ziet Justis voor zichzelf geen rol weggelegd bij het beheer en uitbetalen de financiële zekerheidsstelling van 100.000 euro die uitzendbazen op basis van de nieuwe wet moeten betalen. ‘Dat is geen taak die Justis past.’
Ook wil de dienst niet verantwoordelijk zijn voor het beheren van een website.
En er heerst koudwatervrees: ‘Niet eerder is Justis een nieuwe opdracht aangegaan van deze omvang,’ schrijven ambtenaren van de screeningsautoriteit. Op korte termijn moeten tientallen mensen worden aangenomen – zijn die te vinden op de krappe arbeidsmarkt? Er zijn ook praktische bezwaren: in de Justitie-toren aan de Turfmarkt in Den Haag is te weinig ruimte.
Op de rem
Op 15 juli van dit jaar ploft een ‘uitvoeringstoets’ waarin Justis haar bezwaren nog eens op een rij heeft gezet in de bus bij het ministerie van Sociale Zaken. De belangrijkste boodschap is dat ze niet alle gevraagd taken kan vervullen – iets dat dus eigenlijk eind 2022 al bekend was.
Pas in de zomer van dit jaar ‘is mijn ministerie op zoek gegaan naar alternatieven’, schrijft Van Hijum aan de Kamer.
Het tentenkamp langs de A15 in de omgeving van Tiel. © Marcel van den Bergh/ANP
De minister stelde ook een ‘ambtelijke verkenner’ aan. Die adviseerde vervolgens dat het toezicht op de uitzendbranche maar beter binnen het eigen ministerie kan worden ondergebracht. Voordeel: alles is dan in een hand, geen kans op miscommunicatie of competentiestrijd.
Deze zomer deed Sociale Zaken een quickscan, die blootlegde dat specialistische medewerkers moeilijk te vinden zijn en dat het toezicht op de uitzendbranche een ‘bestuurlijk complexe taak’ is in een ‘dynamische context’.
En zo kan het gebeuren dat iedereen staat te springen om de nieuwe wet – maar dat er voorlopig niets gebeurt
Vervolgens gaf Van Hijum opdracht voor een eigen ‘uitvoeringstoets’, en omdat die nog niet is afgerond trapt de minister nu dus op de rem. Er zijn ‘aandachtspunten’ die nog moeten worden uitgezocht en het blijkt een hele stap om een ‘uitvoeringsorganisatie van deze omvang binnen een beleidsministerie onder te brengen’.
En zo kan het gebeuren dat het kabinet-Schoof migratie bovenaan de politieke agenda zet, een minister stoere taal uitslaat over ‘urgentie’, en wethouders en Kamerleden staan te springen om invoering van de nieuwe wet – maar dat er voorlopig niets gebeurt.
Lobby van de ABU
Erik Pentenga, sectorbestuurder Naleving en Flex bij de vakorganisatie FNV en nauw betrokken bij de totstandkoming van het wetsvoorstel, denkt een verklaring te hebben voor de vertraging
Volgens hem heerst er binnen de ambtenarij terughoudendheid om complexe nieuwe projecten aan te gaan, en dat als gevolg van de toeslagenaffaire, waarin de Belastingdienst ten onrechte duizenden gezinnen verdacht van fraude.
‘Ambtenaren weten dat ze publiekelijk kunnen worden afgerekend op fouten, zoals toen ook is gebeurd, en dekken zich in,’ zegt hij. ‘En nu is dus Sociale Zaken net als eerder Justis in een kramp geschoten.’
Bovendien, zegt Pentenga, hebben werkgevers in de uitzendbranche flink gelobbyd bij het nieuwe kabinet. Door te hameren op zorgvuldigheid van de procedures en op het risico dat uitzendbureaus ten onrechte hun deuren zouden moeten sluiten.
‘Twintig jaar uitbuiting en daar langer mee doorgaan, is blijkbaar geen probleem’
Over de grote economische belangen schreef de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) in oktober in een persverklaring: ‘Het ergste scenario voor ondernemers – en dus ook voor de ABU – is een star en dogmatisch systeem. Een systeem waarin het missen van een vinkje kan betekenen dat bedrijven moeten sluiten en werknemers hun baan verliezen. Dat mag nooit de bedoeling zijn.’
Pentenga, met een zucht: ‘Het zou toch wat zijn als een ondernemer onterecht voor een periode zijn uitzendbureau moet stilleggen. En dus moeten nóg meer waarborgen ingebouwd worden, en wordt er nóg langer getalmd. Maar twintig jaar arbeidsmigranten uitbuiten en daar langer mee kunnen doorgaan is blijkbaar geen probleem.’
Verveloze kozijnen
Ook op het stadhuis van Tiel heerst frustratie, maar wethouder Dijkstra geeft de moed niet op.
De gemeente heeft plannen voor de bouw van een aparte woonlocatie voor arbeidsmigranten. Ze wil op korte termijn ongeveer honderd verkamerde huizen via woningcorporaties terugbrengen op de markt, zodat er weer gezinnen met kinderen kunnen intrekken. Volgens Dijkstra zijn er afspraken met de huidige eigenaren en makelaars om te voorkomen dat uitzenders de huizen opnieuw kunnen kopen.
Boven de winkels in het stadscentrum wonen nu nog arbeidsmigranten in vervallen appartementen met verveloze kozijnen. Maar ook daar gaat de wethouder iets aan doen. ‘We willen een einde aan de verkamering door eisen te stellen aan het aantal vierkante meters per bewoner. We gaan ook meer handhaven op bijvoorbeeld brandveiligheid en illegale verhuur, en kunnen dan desnoods panden sluiten.’
Met zeven van de 37 uitzendbureaus in zijn gemeente heeft Dijkstra geregeld overleg. Die noemt hij ‘de betrouwbare uitzenders’.
Wat die andere bedrijven doen, wie er achter zitten, hoe ze opereren? Hij heeft geen idee. ‘Die moeten wat ons betreft zo snel mogelijk worden doorgelicht. Daar heb ik de helpende uit Den Haag voor nodig. Ik hoop dat de minister in Tiel komt kijken, zodat hij kan zien hoe groot de problemen zijn.’
